Nasi nobliści
Tytuł1) może trochę zaskakujący w miesiącu corocznego przyznawania Nagród Nobla, ale książka ma wywołać zainteresowanie laureatami i ich osiągnięciami – choć w tym roku żaden Polak nie został wyróżniony. Wikipedia podaje ośmiu polskich noblistów2): Maria Skłodowska-Curie (1903,1913), Henryk Sienkiewicz (1905), Władysław Reymont (1924), Czesław Miłosz (1980), Lech Wałęsa (1983), Józef Rotblat (1995), Wisława Szymborska (1998) i Olga Tokarczuk (2019). Pięciu z literatury, dwóch pokojowych i jedna, za to z podwójnym Noblem, z dziedzin bliskim elektrykom i energetykom – fizyki i chemii. Tamże w kategorii „Pozostali laureaci mający znaczące związki z Polską” – 10 kolejnych osób oraz blisko 50 osób (niepełna lista) nominowanych do Nagrody Nobla. Nie ulegając danym Wikipedii Maria i Przemysław Pilichowie (nauczycielka i mgr turystyki) zebrali interesujący materiał dotyczący 56 laureatów Nobla znad Wisły, Odry i Niemna. Ciekawy klucz doboru laureatów – 27 z Polski w obecnych granicach kraju, 9 z Kresów Wschodnich i 20 urodzonych poza Polską, mających polskie korzenie i/lub pochowanych w naszej ziemi.
Świetne wyczucie dla polskiej wrażliwości i aktywności turystyczno-poznawczej. Strzelno – przed laty podziwiałem romańskie kolumny w ponorbertańskim klasztornym kościele Trójcy św. datowane na koniec XII w., wykonane z piaskowca. Dwie z nich są szczególnie wyjątkowe, cenne i unikatowe, posiadają bowiem najbogatszą dekorację rzeźbiarską swych trzonów. Jedna z nich wyobraża personifikacje cnót: sprawiedliwość, wiarę, mądrość/roztropność, czystość, cierpliwość, pokorę, posłuszeństwo, wstrzemięźliwość, pokój; druga personifikację przywar: gniew, morderstwo, pychę, krzywoprzysięstwo, obżarstwo, rozpustę/nieczystość, zawiść, bluźnierstwo, swawolę. Jeszcze nie ochłonąwszy z wrażeń, a tu zaskoczenie, gdy na jednym z budynków informacja o Albercie Abrahamie Michelsonie (1851-1931), bo tutaj się urodził laureat Nagrody Nobla (1907), który swoimi słynnymi doświadczeniami nad prędkością światła zapoczątkował nową erę w rozwoju fizyki.
Drugie podróżnicze zaskoczenie – w Szklarskiej Porębie na cmentarzu ewangelickim nagrobek Carla Hauptmanna (1858-1921) z polskimi inskrypcjami informującymi, że jest autorem literackiego przekładu powieści Władysława Reymonta „Chłopi”. Ten oceniany jako znakomity przekład (de facto poprawione tłumaczenie) przyczynił się Polakowi do Nagrody Nobla. Zresztą młodszy brat Carla Gerhart (1862-1946) jest także laureatem tejże nagrody z 1912 roku. Dwaj bracia jakże różnie są historycznie oceniani z racji cnót i przywar; nie pomijają tych wątków Autorzy. Z Noblami w tej dziedzinie zresztą jest najwięcej kontrowersji, ale bywają zastrzeżenia i do pokojowych, i z ekonomii; zdarzają się sporadycznie i w innych kategoriach.
Kolejny zbieg wydarzeń to Łagów, w którym zlokalizowano poligon szkoleniowy do prac pod napięciem i koncern ENEA organizuje udane konferencje, pokazy i rywalizację brygad specjalizujących się w tej bezwyłączeniowej technice. Na budynku informacji turystycznej umieszczono tablicę pamiątkową, że właśnie tu w Łagowie (wówczas Lagow) urodził się i mieszkał Gerhard Domagk (1895-1964), laureat Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny (1939) – wynalazca sulfonamidów.
Walory omawianej lektury to doprowadzenie historii ich laureatów do czasów współczesnych, często nie pomijając meandrów ich życia.
Do 2022 r. włącznie Nagrodę Nobla otrzymało łącznie 959 laureatów i 30 instytucji. Miesiąc noblowski (3-10 października 2022) to w skrócie nagrody dla dwunastu osób i dwóch organizacji. W dziedzinie medycyny – Szwed Svante Pääbo, fizyki – Francuz Alain Aspect, Amerykanin John F. Clauser i Austriak Anton Zeilinger3); chemii – Amerykanka Carolyn R. Bertozzi, Duńczyk Morten Meldal i Amerykanin K. Barry Sharpless (po raz drugi), literatury – Francuzka Annie Ernaux, pokojowa – Aleś Bialacki z Białorusi, rosyjska organizacja Memoriał, ukraińskie Centrum Wolności Obywatelskich oraz ekonomii – Amerykanie Ben S. Bernanke, Douglas W. Diamond i Philip H. Dybvig.
Na zakończenie kilka ostatnich wydarzeń – 7 października 2022 r. w Ambasadzie Rzeczypospolitej Polskiej w Paryżu odbyło się uroczyste wręczenie dyplomu Doktora Honoris Causa Wojskowej Akademii Technicznej prof. Gérardowi Mourou, laureatowi Nagrody Nobla z fizyki (2018), autorowi metody wzmacniania ultrakrótkich optycznych impulsów laserowych o ekstremalnych mocach. Natomiast w Katowicach gościła współlaureatka Kanadyjka Donna Strickland, która wyjaśniała wspomniane osiągnięcie4): „Promień jest na tyle mocny, że wchodzi w elektrony niczym młot. Dzięki temu możemy bez problemu ciąć delikatne materiały, takie jak szkło, wycinać w środku „czegoś”, nie naruszając zewnętrznej powłoki, czy np. przeprowadzać operacje na oczach.”
W Katowicach, w centrum przy ul. Młyńskiej 5 na murze kamienicy tablica przypomina, że właśnie w tym domu urodziła się Maria Goeppert-Mayer (1906-1972), laureatka Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki (1963). W książce poświęcono jej rozdział „Cebulowa madonna”.
Katowice otrzymały tytuł Europejskiego Miasta Nauki 2024. Zanim zjadą się naukowcy, uczeni i podróżnicy warto wiedzieć, jacy są nasi nobliści. Bogato ilustrowana książka nie pozwoli się Wam – Drodzy Czytelnicy – nudzić, a personifikacje cnót i przywar każdy może ocenić.
Bogumił Dudek
1) Pilichowie M.P., Nasi nobliści. 56 laureatów znad Wisły, Odry i Niemna, wyd. Sport i Turystyka-Muza SA, Warszawa 2020, s.576
2) Wykazy polskich noblistów często pomijają Józefa Rotblata, urodzonego w Warszawie w 1908 roku, który ukończył wydział elektromechaniczny Szkoły Rzemieślniczej (1925), pracował jako elektromonter, mówił biegle po polsku, matura (1931) i studia (1932) – magister filozofii z fizyki, doktorat (1938). Nobel pokojowy za wysiłki zmierzające do zmniejszania roli, jaką broń nuklearna odgrywa w polityce międzynarodowej. Po bogatych kolejach życia przyjął obywatelstwo brytyjskie w 1946 roku.
3) W 2006 otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Gdańskiego.
4) Z Noblistką o Mieście Nauki – wywiad, „Nasze Katowice”, listopad 2022.
Zobacz: 11/2022 Energetyki.
